Stad van goud in het land van Oz
Over ‘Judas’ van Amos Oz
Eind vorig jaar en begin dit jaar (2020) was ik nogal geïnteresseerd in alles wat met Israël te maken had. Zo’n periode had ik eerder gehad, maar nu was de aanleiding mijn bezoek aan mijn dochter in Jeruzalem direct na Nieuwjaar. Ze volgde daar een uitwisselingsprogramma voor haar opleiding. Ik las een interessante graphic novel over de stad en ik herlas het boek van Amos Oz, ‘Judas’. Daarover straks meer.
Het was heerlijk mijn dochter en haar vriend die de kerstvakantie bij haar was, weer te zien. Onze eerste nieuwtjes en ervaringen wisselden we nog uit op het vliegveld, met koffie en de uit Nederland meegebrachte stroopwafels. In m’n koffer zaten ook drop en een extra paar dikke sokken. Het was koud in Jeruzalem.
Stad van goud
‘Jeruzalem, o stad van goud, al ben je jong toch ben je oud…’ Ik leerde dit liedje lang geleden bij ons plaatselijke kinderkoor. Prachtig vond ik het. En ja, stad van goud, dat klopt. Als de avondzon haar licht over de stad laat gaan, krijgt die een gouden gloed.
’s Avonds aten we in een veganistisch restaurantje, tevens kleine bibliotheek. Op de menukaart stond een citaat van Amos Oz. Deze Israëlisch schrijver, zoon van Oost-Europese zionisten, lid van de Vrede-nu beweging – bestaat die nog? – overleed in 2018. Ik was geïnteresseerd want ik heb verschillende boeken van hem gelezen. Zoals het prachtige ‘Een verhaal van liefde en duisternis’ (2007) over zijn jeugd in Jeruzalem en de geschiedenis van zijn voorouders. En dus ‘Judas’ uit 2015.
Verrader of niet?
‘Judas’ slaat op de bekende discipel van Jezus en staat figuurlijk in het algemeen voor ‘verrader’. De hoofdpersoon uit de roman – de gesjeesde student Sjmoël – geeft Judas in zijn masterscriptie een geheel andere rol, namelijk die van de ware Christen. In die rol zet hij Jezus ertoe aan naar Jeruzalem te gaan en niet in Judea te blijven. In de hoofdstad zou Jezus zijn wonderen moeten verrichten en dan zou iedereen hem geloven. Jezus aarzelt, zou hij in die grote, wereldse stad uit de verf komen? Hoe zou hij daar opvallen, tussen zoveel andere magiërs die er in die tijd rondliepen? Uiteindelijk laat hij zich overhalen, gaat hij zelfs in op Judas’ voorstel de ultieme daad uit te voeren: zich te laten kruisigen. Judas gelooft dat Jezus dan van het kruis zal stappen en daarmee iedereen zal overtuigen de werkelijke Zoon van God te zijn. Het loopt anders, Judas wacht tevergeefs op dit wonder en legt bij het uitblijven ervan, vertwijfeld de hand aan zichzelf.
Het nieuwe land
Maar ‘Judas’ slaat ook op de andere hoofdpersoon in het boek: de fictieve Abarbanel. Niet meer in leven, maar des te meer in het boek aanwezig. Amos Oz laat dit personage lid zijn van de Jewish agency en nauw samenwerken met Ben Goerion, de zionistische voorvechter die in 1948 officieel de staat Israël uitriep en de eerste premier van het land werd. Deze Abarbanel wilde in tegenstelling tot Goerion, vreedzaam samenleven met de Arabieren, op voet van gelijkheid en hen niet verdrijven maar hun bestaansrecht erkennen in het nieuwe land. Ook dat liep anders, in de roman wordt Abarbanel door Ben Goerion uit het kabinet gezet. In de roman én in het echt, begon Israël de onafhankelijkheidsoorlog met de Arabieren. Abarbanel werd alom als verrader gezien en sleet zijn dagen in stilte in het kleine huis aan de rand van Jeruzalem waar het verhaal zich afspeelt.
Amos Oz vermengt in deze roman op een subtiele manier fictie en werkelijkheid, speelt met de betekenis van ‘Judas’ en legt de dilemma’s van keuzes en principes bloot (een oorlog eist slachtoffers en dat kan ook je beste vriend treffen, zoals in deze roman gebeurt). Wat je je kunt afvragen is of het gedachtegoed van deze Abarbanel in wezen het gedachtegoed van Amos Oz was. Die vraag wordt hem ook gesteld in het interview op de site van zijn uitgever, De Bezige Bij (zie hieronder). Maar ‘het blijft een roman’, zoals hij daarin aangeeft, ‘en personages zijn fictief.’ Desalniettemin is het een mooie gedachte, maar het boek roept ook de vraag op of die niet te idealistisch is – of was, in die tijd.
Lees- en kijksuggesties
– In dezelfde periode werd bij de VPRO de serie ‘Het Israël van Heertje en Bromet’ uitgezonden. Interessant.
– De graphic novel van Guy Delisle ‘Jerusalem. Chronicles from the holy city’ uit 2012. Leuk, en goed voor je voorbereiding op een reis naar Jeruzalem.
– De boeken van Amos Oz zijn ongetwijfeld te bestellen via je lokale boekhandel.
– Op de site van zijn uitgever De Bezige Bij, is een boeiend interview met Oz te zien dat o.a. gaat over de roman ‘Judas’.